Actueel draaiboek houdt rekening met permanente aanwezigheid vogelgriep

De motie van Van der Plas was niet de enige reden voor actualisatie van de draaiboeken. Per 21 april 2021 is namelijk ook de nieuwe Europese diergezondheidsverordening in werking getreden en minister Adema heeft ook de conclusies en aanbevelingen uit evaluaties van vogelgriepuitbraken, de besmettingen met SARS-CoV-2 bij nertsen en de nieuwe wetenschappelijke inzichten bij de bestrijding van dierziekten meegenomen in de aangepaste draaiboeken. Zo is ook het advies aangaande vogelgriep afkomstig van het Deskundigenberaad Zoönosen verwerkt in de draaiboeken.

De geactualiseerde versies van het generieke draaiboek en de specifieke draaiboeken voor hoogpathogene aviaire influenza (HPAI), mond-en-klauwzeer (MKZ), klassieke en Afrikaanse varkenspest (KVP/AVP) bij gehouden varkens, AVP bij wilde zwijnen en Q-koorts bij kleine herkauwers zijn gepubliceerd op de internetpagina van de Rijksoverheid.

Bij uitbraak meer maatwerk

Door de nieuwe Europese diergezondheidsverordening zijn volgens Adema nu veel maatregelen bij een uitbraak rechtstreeks van toepassing. Deze maatregelen worden in de geactualiseerde draaiboeken benoemd. Daarnaast zijn aanvullend nationale maatregelen en beleidslijnen opgenomen.

De Europese maatregelen zijn grotendeels gelijk gebleven. De nationale maatregelen zijn in de loop van de afgelopen jaren op een aantal punten aangepast. Zo wordt er na een uitbraak meer maatwerk geleverd ten aanzien van preventief ruimen van bedrijven en regionalisatie. Daarnaast werden activiteiten met dieren die niet gevoelig zijn voor de betreffende dierziekte in de beperkingsgebieden voorheen verboden, omdat deze activiteiten voor verspreiding zouden kunnen zorgen.

Adema schrijft aan de Tweede Kamer: „De kans op verspreiding door dit soort activiteiten wordt nu ingeschat als minimaal. De impact van een verbod op dergelijke activiteiten daarentegen is erg groot. Vandaar dat dergelijke activiteiten in de aangepaste draaiboeken (na een eventuele standstill) toegestaan blijven, mits een hygiëneprotocol wordt nageleefd.”

Regionalisatie van Europese beperkingszones

In de bestrijding van HPAI van de laatste jaren is deze wijziging in de praktijk al doorgevoerd. Voorheen werd naar aanleiding van een uitbraak standaard een standstill afgekondigd, gevolgd door regionalisatie van vrije- en besmette gebieden. „Sinds de implementatie en internationale acceptatie van het principe van regionalisatie van Europese beperkingszones wordt dat, in ieder geval voor vogelgriep, niet meer automatisch doorgevoerd. Het kan in uitzonderlijke gevallen worden overwogen”, aldus de minister in zijn brief.

Één-op-één transport

Een aanvullende maatregel was het koppelen van transportmiddelen en dierenartsen aan specifieke regio’s om verspreiding van dierziekten te voorkomen. Deze maatregel heeft tijdens uitbraken voor grote praktische problemen gezorgd, terwijl het effect op verspreiding zeer klein wordt geacht. Daarom wordt deze maatregel in de draaiboeken in principe vervangen door één-op-één transport en verplichte hygiënemaatregelen. Ook deze wijzigingen zijn in de bestrijdingsaanpak van HPAI al doorgevoerd.

Adema: „Met deze actualisatie geef ik uitvoering aan de motie van lid Van der Plas (BBB). De motie vraagt om een jaarlijkse actualisatie van alle draaiboeken. Een jaarlijkse actualisatie acht ik niet nodig. De bestrijding van dierziekten vindt altijd plaats op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten, beleids- en bestrijdingservaring en geldende (Europese) wet- en regelgeving. De motie geef ik invulling door de draaiboeken te actualiseren zodra de ontwikkelingen in de wetenschap of wijzigingen in de (Europese) regelgeving daartoe aanleiding geven en het in het draaiboek beschreven beleid substantieel is gewijzigd.”

Evaluatie aanpak vogelgriep

Normaal gesproken wordt geëvalueerd na afloop van de crisis, als de uitbraken zijn bedwongen. Voor vogelgriep waren er sinds oktober 2020 het hele jaar door uitbraken met vogelgriep. „Er was geen duidelijk eindpunt of afsluiting van de crisis/epidemie aan te wijzen”, schrijft de minister. „Dat is ook nu nog niet het geval, maar ik wilde toch een evaluatie van de aanpak vogelgriep laten uitvoeren. Daarom heb ik ervoor gekozen de periode oktober 2020-juni 2022 in zijn totaliteit te evalueren.”

Zoals gebruikelijk is de evaluatie uitgevoerd door een onafhankelijke, externe organisatie. Bureau Berenschot heeft dit evaluatieonderzoek uitgevoerd en het betreft een procesevaluatie naar de werking van de crisisorganisatie van het ministerie van LNV en VWS in de aanpak van hoogpathogene vogelgriep en de samenwerking met andere partijen. De hoofdconclusie van de evaluatie hangt samen met dat het HPAI virus permanent in wilde vogelpopulaties aanwezig is, wat daarmee een continue dreiging vormt voor gehouden vogels.

‘Eenduidige uitbraken’ en ‘complexe uitbraken’

Berenschot adviseert om onderscheid te gaan maken tussen een aanpak bij ‘eenduidige uitbraken’ en bij ‘complexe uitbraken’. De eenduidige uitbraken kunnen dan opgepakt worden buiten de bestaande crisisstructuur, terwijl de crisisstructuur wel ingezet wordt in geval van ‘complexe uitbraken’. Hiermee kan volgens de minister het crisisbeheersingsproces zo effectief en efficiënt mogelijk worden ingericht. Voor het onderscheid tussen beide type uitbraken adviseert Berenschot criteria vast te stellen en deze criteria regelmatig te beoordelen in relatie tot de actuele situatie.

Andere werkwijze verantwoord invoeren

In het Berenschot-rapport zijn concrete suggesties en aandachtspunten opgenomen voor een nieuwe werkwijze specifiek voor de ‘eenduidige uitbraken’. Verder staan er in het rapport nog enkele concrete adviezen om het informatiemanagement te versterken en is het advies de draaiboeken regelmatig te actualiseren. De komende periode zal worden bekeken hoe de door Berenschot geadviseerde werkwijze ingevoerd zou kunnen worden en wat dit concreet betekent voor alle betrokkenen. De minister geeft aan dat er pas definitief op een andere werkwijze wordt overgestapt als in de praktijk blijkt dat dit verantwoord mogelijk is. Tot die tijd wordt gebruik gemaakt van de huidige werkwijze binnen de crisisstructuur.

Download Beleidsdraaiboek bestrijding hoogpathogene aviaire influenza