‘Rapport gaat niet tot vreugde leiden, maar er is toekomst voor boerensector’

„Alle ondernemers, dus ook boeren, hebben recht om te weten wat er op hun afkomt”, zei Remkes. Hij pleit ervoor om ook de bouw en industrie nadrukkelijker in het stikstofvraagstuk te betrekken. „Beweging valt alleen te bewerkstelligen als er een meerjarig perspectief is. Welk verdienmodel hoort daarbij? Er is behoefte aan een integraal verhaal. In de gesprekken ging het veel over menselijke emoties en woede. Ik ben geschrokken van de oprechte wanhoop in de ogen van redelijke mensen.”

Emoties en woede komen voort uit een breder sentiment, denkt Remkes. „Veel boeren weten dat er iets moet veranderen en willen dat ook. Een deel van de boeren heeft echter het gevoel als verliezer in het verdomhoekje te zijn gezet, alsof het allemaal hun schuld is. Daar komt zwalkend en falend overheidsbeleid bij. Een goed voorbeeld is het afschaffen van het melkquotum en enkele jaren later het invoeren van fosfaatrechten. Dit soort voorbeelden voeden het beeld dat de overheid tegenover in plaats van naast de boeren staat. Verlies van derogatie hoort ook in dat rijtje. Een opeenhoping van slecht nieuws.”

Grote opgave

Remkes haalt daarnaast ook de steeds groter wordende verschillen tussen stad en platteland aan. Hij heeft het over ‘de laatste pinautomaat en bushalte’ die uit sommige dorpen zijn verdwenen. Toch benadrukt hij ook dat een transitie van de landbouw nodig is. Zowel stikstof- als natuurdoelen moeten wettelijk gezien worden gehaald. „Dit is niet de eerste keer dat Nederland voor zo’n grote opgave staat in de landbouw. De transitie in de jaren '60 ging ook niet zonder slag of stoot, maar heeft geleid tot grote bloei. Ik ben er van overtuigd dat dit nu weer kan. In ons land is een jarenlange toekomst voor de landbouwsector mogelijk, ook hoogproductief. De export zal echter wel in omvang moeten afnemen. Ik schreef eerder al dat niet alles overal kan en dat heeft niet alleen gevolgen voor boeren.”

„Veel van het goede kan blijven bestaan”, gaat hij verder. „Er is toekomst voor een sterke boerensector. Ook voor jonge boeren die onderdeel uitmaken van de toekomst van dit land. Ik heb niet de illusie dat dit rapport tot grote vreugde zal leiden. Maar ik wil het eerlijke verhaal begrijpelijk vertellen. In plaats van lange zinnen met halve beloften. ‘Zeg het recht voor de raap’, hebben individuele boeren mij gevraagd. Dat doe ik nu.”

„In 1994 hebben wij ons politiek en juridisch gecomitteerd aan natuurdoelstellingen. De routes om daar te komen hebben gefaald. We kunnen nu geen huizen en geen wegen bouwen. De enige manier om van het slot te gaan is natuurherstel. En dat eist een blijvend dalende lijn van stikstof. Er is meer dan stikstof. De KDW is niet heilig en komt niet op een komma aan. Natuurherstel eist ook natuurbeheer en andere herstelmaatregelen. Daar moet meer aandacht aan worden besteed. Industrie en de bouw moeten ook leveren, het integrale natuurbelang moet centraal staan. Water, bodem, klimaat, dierenwelzijn en gezondheid. Nederland moet van het slot af en dat vraagt om een gerichte reductie van stikstofuitstoot.”

Reactie ministers

Daarna vervolgt Remkes met de conclusies uit het rapport. Deze conclusies zijn hier te lezen. Hij geeft het advies aan de ministers Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) en Piet Adema (Landbouw) om het land in te trekken en te blijven luisteren. Adema, die net als Van der Wal pas over anderhalve week inhoudelijk reageert op het rapport, geeft aan het land in te willen. Van der Wal geeft aan dat het goed is om het stikstofkaartje van tafel te halen en met kaarten te komen op ‘een ander abstractieniveau’.

Adema: „Het rapport bevat mooie bouwstenen om samen aan de slag te gaan met de sector, de keten en natuurorganisaties. We staan voor grote beslissingen, beslissingen die pijn gaan doen. Maar er is wel degelijk een toekomst voor landbouw in Nederland. Bij die toekomst hoort ook duidelijkheid over hoe wij de boerengezinnen gaan helpen. Ik hoop dat dit een eerste stap is naar een hernieuwde samenwerking.”