Nieuw VGO rapport: ‘Endotoxinen meenemen in fijnstofbeoordeling veehouderijen’

De handreiking geeft een overzicht van de belangrijkste verbanden tussen veehouderijen en de gezondheid van omwonenden, die uit het VGO onderzoek naar voren komen. Ook de onzekerheden in de bestaande kennis komen aan bod. Echter, er is nauwelijks iets gedaan met de kritiek op de VGO-onderzoeken. Maar met de handreiking stelt de regering eigenlijk dat de veehouderij een schadelijke invloed kan hebben of heeft op de gezondheid van omwonenden. In de voorgaande rapporten is evenwel nooit een causaal verband gevonden.

Ook gaat men uit van rekenmodellen en zijn er nooit blootstellingsonderzoeken geweest ofwel hoeveel fijnstof krijgt een omwonende binnen en in hoeverre is dit schadelijk geweest voor de gezondheid? Blootstellingsonderzoek is echter lastig en nagenoeg onuitvoerbaar (teveel onvoorspelbare factoren), maar zou wel het causaal verband kunnen aantonen of het gebrek aan een verband. Daarom wordt er gebruik gemaakt van rekenmodellen en gekeken naar statistische significantie. Die is er min of meer gevonden, maar geeft geen direct bewijs dat de fijnstofemissie uit de veehouderij een negatief effect op de gezondheid heeft.

Voorzorgsprincipe

Tot zover zorgt de handreiking niet voor nieuwe inzichten, maar geeft uitleg en beschrijving van de al gepubliceerde rapporten. De indruk wordt gewekt dat regionale overheden wel werk moeten maken van de fijnstofemissies uit de veehouderij. Er bestaat immers een kans dat er een effect is en vanuit het voorzorgsprincipe (het politieke ‘voorkomen is beter dan genezen’) actie moet worden ondernomen. De handreiking zal ongetwijfeld door gemeenten en provincies gebruikt kunnen worden om hun veehouderijbeleid te verantwoorden.

Endotoxineconcentratie

Maar de handreiking bevat twee nieuwe rapporten, waarvan het rapport ‘Risicomodellering Veehouderij en Gezondheid (RVG)’ de meest opmerkelijk is. Dit rapport - dat al in februari klaar was en recentelijk (13 juni) naar de Tweede Kamer gezonden werd en nu pas officieel voor het publiek wordt gepubliceerd - gaat over endotoxinen. Dit zijn vooral dode celwandbestanddelen van gram-negatieve bacteriën. Ze kunnen zich vastpinnen aan fijnstof of door de lucht dwarrelen. Endotoxinen kunnen bij een hoge blootstelling schadelijk zijn. Uit dit nieuwe VGO-onderzoek blijkt dat er een nog grotere correlatie bestaat tussen longproblemen en endotoxine dan bij fijnstof. Bovendien is er gebruikt gemaakt van daadwerkelijke metingen om de endotoxineconcentraties van verschillende diersoorten in veehouderijen te meten.

De metingen zijn vervolgens gebruikt om een rekenmodel te maken, gebaseerd op onder meer dieraantallen en weers/windomstandigheden. De metingen en uitwerking van het rekenmodel zijn wederom uitgevoerd in het gebied van de voorgaande VGO-onderzoeken, met name Oost-Brabant. Het VGO rapport meldt: ‘…De modelberekeningen laten een aanzienlijke ruimtelijke variatie in endotoxineconcentratie zien. Het aantal punten met een 99,5 procent percentielwaarde hoger dan 30 EU/m3 (dus 30 EU/m3 wordt in 0,5 procent van de tijd overschreden) is 1,8 procent…’ EU staat voor ‘endotoxine units’ en er is eerder bepaald dat de grenswaarde 30 EU/m3 is. Het laatste VGO-rapport geeft echter ook aan dat ‘…in een systematische literatuurstudie op basis van 31 publicaties is (zwak) bewijs gevonden voor een aantal respiratoire effecten door blootstelling aan endotoxine aan lage blootstellingsniveaus in de lucht (kleiner dan 100 EU/m3)…’ Met andere woorden de grenswaarde is streng en strak gesteld. Overigens stellen de onderzoekers dat het rekenmodel ook gebruikt kan worden voor andere gebieden in Nederland.

Nog geen causaal verband

Op basis van de resultaten van het nieuwe VGO rapport lijkt er meer stelligheid te zijn dat de veehouderij wel degelijk een negatieve invloed op de gezondheid heeft. Maar er blijven vraagtekens en onnauwkeurigheden in de conclusies over. De zogenaamde ‘significantie’ is evenwel pertinenter geworden. Een causaal verband durven de VGO onderzoekers nog niet te gebruiken, maar ze geven in hun rapport wel een aantal aanbevelingen, dat voor de veehouderij drastische gevolgen kan hebben. ‘…gezien de uitkomsten van dit onderzoek is het verstandig een mogelijke rol van endotoxine als veroorzaker van gezondheidseffecten mee te wegen in de beoordeling van PM10 emissies. De toxicologische eigenschappen van endotoxine-houdend stof afkomstig van veehouderijen verschilt naar alle waarschijnlijkheid van dat van PM10 van industriële en verkeersbronnen…’ En ‘…Daarom wordt verwacht dat de resultaten van dit onderzoek van belang zullen blijken te zijn in de nabije toekomst en bij zullen dragen aan de discussie en beleidsontwikkeling rondom veehouderij en gezondheid, ook los van de vraag of een beoordelingskader moet worden ontwikkeld…’

Vergunningsaanvraag

Met andere woorden: Voor een vergunningsaanvraag voor elke veehouderij maken de VGO onderzoekers de aanbeveling om de endotoxineconcentratie te bepalen en deze zal ongetwijfeld moeten voldoen aan de grenswaarde van 30 EU per kubieke meter. Wie de VGO-kaart van de endotoxineconcentraties bekijkt, ziet dat er daarmee behoorlijk wat veehouderijen in de knel kunnen komen. De veehouderij zal terecht de vraag stellen of het gebrek aan causaal verband investeringen om de endotoxinen te verminderen, gerechtvaardigd zijn. Daarentegen ondernemen de veehouderijsectoren op dit moment actie om de fijnstofconcentratie te verminderen en daarmee kunnen toekomstige endotoxineconcentraties ook lager zijn.

Met het laatste onderzoek is het verhaal nog niet ten einde. Het rapport bevat nog iets teveel onzekerheden en daarom stellen de VGO-onderzoekers voor: ‘…Gezien de uitkomsten van dit onderzoek, en het feit dat voor longontstekingen op dit moment de duidelijkste aanwijzingen bestaan voor een associatie met (bepaalde typen) veehouderij, wordt aanbevolen deze associatie nader te onderzoeken gebruik makend van de gemodelleerde endotoxineconcentratie op leefniveau zoals in kaart gebracht in deze studie…’ . Wordt dus vervolgd ,want de cruciale bewijslast van onomstotelijkheid is met het nieuwe onderzoek blijkbaar nog steeds gevonden.

Download hier de handreiking

Download hier het RVG rapport over endotoxinen

---

Het toetsen op endotoxinenconcentraties voor vergunningen wordt al toegepast en is door de rechter beoordeeld als correct. Lees hier het artikel op Agriholland