Liveblog begrotingsdebat donderdag (gesloten): Vertrouwen bij coalitie, wantrouwen bij oppositie: 'Het gaat helemaal fout aflopen'

17.55 uur: Debat afgelopen

Het debat is afgelopen. De algemene lijn was dat de oppositie er weinig vertrouwen heeft dat dit kabinet alle doelen op het gebied van natuur, water en klimaat gaat halen en hameren op een gebiedsgerichte aanpak. Coalitiepartijen VVD en NSC zijn op sommige punten kritisch, zoals een nieuwe derogatie en de gebiedsgerichte aanpak, terwijl BBB en PVV hun volste vertrouwen uitspreken in de koers van het kabinet.

De Kamer diende in totaal 31 moties in. Zo verzoekt de PVV of de regering kan onderzoeken of boeren ingezet kunnen worden voor natuurbeheer in Natura 2000-gebieden. Een groot aantal partijen (VVD, NSC, GroenLinks-PvdA, ChristenUnie, CDA, SGP, Volt en D66) vraagt of de middelen voor ANLb kunnen bijdragen aan doelbereik op de verplichtingen ten aanzien van natuur, klimaat en water. Het geld daarvoor moet naar agrarische collectieven gaan (VVD, NSC, GroenLinks-PvdA, ChristenUnie, CDA, SGP, Volt en D66), zodat dit budget ook op het boerenerf terechtkomt.

Verder willen NSC en VVD dat de minister voorafgaand aan het volgende mestdebat in november een brief met uitgangspunten over de nieuwe brede beëindigingsregeling naar de Kamer stuurt en BBB verzoekt de regering om te onderzoeken of natuurgronden van TBO's betrokken kunnen worden in de plannen om de extensivering in de veehouderij te bevorderen en de plaatsingsruimte van (ruige) mest te vergroten, ter bevordering van de biodiversiteit.

De Kamer stemt aanstaande dinsdag 22 oktober de moties.

15.39 uur: Jeanet Nijhof-Leeuw heeft vertrouwen in kabinet

Jeanet Nijhof-Leeuw legt de schuld weer bij vorige kabinetten. Maar desondanks is zij positiever over de toekomst van de sector dan Bromet. Want zij ziet een minister die in een paar maanden goede stappen heeft gezet.

Dat PAS-melders nu illegaal zijn, is de schuld van de vorige kabinetten, stelt zij. Esther Ouwehand wijst haar echter erop dat de PVV net zo goed de wet heeft gesteund waardoor die boeren geen vergunning nodig zou hebben. “De PVV heeft hier zelf om gevraagd.”

Ook Annemarie Podt interrumpeert. „Mijn probleem is niet dat het nieuwe kabinet nu probeert oplossingen te vinden”, zegt ze, „maar dat het de oplossingen waar het vorige kabinet hard aan heeft gewerkt, in de prullenbak heeft gegooid.”

Nijhof-Leeuw zegt nog maar eens om veel vertrouwen te hebben in de maatregelen die het nieuwe kabinet gaat nemen. Laura Bromet vraagt haar wat die maatregelen dan zullen zijn, want Wiersma heeft die de afgelopen twee dagen niet kunnen noemen. „Ik weet die ook niet”, antwoordt Nijhof-Leeuw, „maar toch heb ik er vertrouwen in.”

15.33 uur: Laura Bromet (GroenLinks-PvdA): 'Het gaat helemaal fout aflopen'

Laura Bromet gelooft niet dat de maatregelen van dit kabinet de natuur zal verbeteren, maar wat haar verbaast is dat een kabinet met twee BBB-bewindslieden op Landbouw ook de boeren het schip in zal brengen. „Het gaat helemaal fout aflopen”, voorspelt ze. „Ik vrees faillissementen van boeren, natuur die verder achteruitgaat, rechtszaken die leiden tot enorme claims en bijsturing uit Den Haag.”

15.30 uur: Tweede termijn start

De Kamer begint aan haar tweede termijn. Zoals gebruikelijk reflecteren de Kamerleden dan op wat het kabinet heeft gezegd. Ook kunnen er dan moties en amendementen ingediend worden.

15.20 uur: Schorsing

De eerste termijn van het kabinet is afgelopen. Het debat is geschorst tot 15.30 uur.

14:30 Rummenie onderzoekt anticonceptie via geweer

Staatssecretaris Jean Rummenie vertelt aan een plan te werken om het groeiend aantal wolven te beteugelen. Hij maakt zich zorgen over het groeiend aantal incidenten met wolven, zegt hij, want er is maar plaats voor een gering aantal wolven in het dichtbevolkte Nederland.

In december zal hij het plan presenteren. Onderdelen daarvan zijn het versnellen van de vergunningverlening om de dieren aan te pakken, het instellen van een wolvenmeldpunt om zo de grootte van het probleem in kaart te brengen, Europese samenwerking, en nog meer.

Het plan van Dion Graus om wolven te ‘bejagen’ met een geweer met anticonceptiepillen zal hij hierin meenemen, zegt hij. Op dit moment wordt dit nog nergens in Europa gedaan, dus hij kan hiervoor geen aanpak uit andere landen overnemen. Maar om dit te doen, zou een vergunning nodig zijn, en daarvoor gelden dezelfde eisen als voor vergunningen voor verjagen of doden wolf. Een van de voorwaarden is dat het ingrijpen geen gevolgen heeft voor de staat van instandhouding. Hij gaat onderzoeken of dat mogelijk is.

Graus snapt niet waarom het zo moeilijk moet zijn. Hij bespeurt onwil bij de staatssecretaris en kondigt aan hierover een motie in te dienen.

13.40 uur: Geen Europese steun voor getroffenen van blauwtong

Nederland vraagt geen steun aan het Europese crisisfonds voor schapenhouders die door blauwtong zijn getroffen, antwoordt Wiersma op een vraag van André Flach. Twee landen hebben eerder al geprobeerd om de crisisreserve daarvoor aan te spreken, legt ze uit, maar die verzoeken waren afgewezen. Het crisisfonds is niet bedoeld voor schade aan individuele boeren. Enkel als er sprake zou zijn van omvallen van de sector als geheel zou de regering te hulp kunnen schieten.

Er loopt nu een onderzoek naar de levensvatbaarheid van de schapensector als geheel, zegt de minister, en de uitkomsten daarvan worden in januari verwacht.

12.30 uur: Nieuwe derogatie mogelijk?

Volt, NSC en SGP zijn benieuwd of er aanwijzingen in Europa zijn dat Nederland een nieuwe derogatie gaat krijgen.

Marieke Koekkoek (Volt) maakt zich zorgen over de Europese ambities. „Als het gaat om de Europese ambities, maak ik me zorgen over het volgende. We zagen deze week dat de zogenaamde ambitie om een opt-out op migratie te verkrijgen, een wassen neus was. Op het moment dat je ambitie een wassen neus is, moet je het volgens mij niet presenteren als een ambitie. Welke concrete aanwijzingen zijn er nu dat deze derogatie niet een wassen neus zal blijken, net als die opt-out?"

Wiersma: „Ik geloof dat er echt een inhoudelijke onderbouwing is voor de derogatie. De Nitraatrichtlijn laat dat overigens ook zien. Als u de Nitraatrichtlijn erop naslaat, ziet u dat een onderdeel van de richtlijn is dat er drie voorwaarden zijn. Als je als lidstaat die punten kunt onderbouwen, moet een derogatie mogelijk zijn. Uiteraard moet je daarnaast ook wel laten zien dat je op andere gebieden werkt aan de waterkwaliteit en de waterdoelen. Dat doen we ook. Daartoe komen we met een aanpak. Vorig jaar zijn er bijvoorbeeld met nutriënten verontreinigde gebieden aangewezen. Ik ben op dit moment met de waterschappen in gesprek om de data, de berekeningsmethodiek en dergelijke te actualiseren. Daar wordt op dit moment dus volop aan gewerkt. In het algemeen zien we dat, juist als het gaat om de doelen, derogatiebedrijven beter scoren op het punt van de grondwaterkwaliteit dan niet-derogatiebedrijven. Ik zie dat er binnen de Europese Unie toch weer meer ruimte en minder regeldruk komt op het niveau van het boerenerf. Dat zie je ook aan de dialoog van Ursula von der Leyen waar dat rapport uit is ontstaan. Ik ga die gesprekken ook op die manier aan. Ik heb deze opdracht meegekregen en ik zal me daar vol voor inzetten."

Koekkoek stelt vervolgens: „ Als je echter een onmogelijke opdracht meekrijgt en die vervolgens presenteert als ambitie, dan ligt wel de kritiek op tafel dat het een wassen neus lijkt. Als iets namelijk een doodlopende weg is, moet je er überhaupt niet aan willen beginnen en moet je het ook zeker niet presenteren als oplossing voor een probleem." Zijn er concrete aanwijzingen voor een nieuwe derogatie?

Wiersma antwoordt nogmaals dat derogatiebedrijven goed scoren op de doelen van de Nitraatrichtlijn. „Dat moet volgens mij onze inzet zijn, ook richting Brussel. Dat is mijn inzet en ik heb nog geen gesprekken gevoerd waarin ik het gevoel kreeg dat er totaal geen slagingskans is. Ik blijf daar voorlopig ook gewoon volop op inzetten."

Graslandderogatie

De minister doet uit de doeken wat haar aanpak is.„Ik zoek naar gelijkgestemde lidstaten die ook een derogatie willen. Dat zijn voornamelijk lidstaten die ook een veehouderijsysteem hebben dat is gebasseerd op grasland. Er zijn ook lidstaten die skeptischer zijn. Dat heeft te maken met een gelijk speelveld. Voor de laatste derogatie die we hebben gekregen, is unaniem voor gestemd, dus ik zie zeker medestanders.”

De inzet vraagt naast diplomatiek ook om een inhoudelijke onderbouwing. Daarbij noemt de minister het rapport van Herman den Boer, waaruit blijkt dat het afschaffen van de derogatie leidt tot meer uitspoeling op grasland. „Uiteraard kan ik niet verzekeren dat de inzet slaagt en ik kan evenmin uitspraken doen over de derogatievarianten.” Toch laat Wiersma iets later wat opties los. Zo noemt ze als voorbeeld een derogatie voor graslandbedrijven of een derogatie voor bedrijven in gebieden waar de waterkwaliteit op orde is.

Volgens mij noemde ik ook dingen die gaan over de uitzondering op de Nitraatrichtlijn. Wat mij betreft willen we binnen Nederland naar een doelenbeleid. Dat hebben we ook met elkaar afgesproken. We zien juist dat derogatiebedrijven goed scoren op de doelen van de Nitraatrichtlijn. Dat moet volgens mij onze inzet zijn, ook richting Brussel. Dat is mijn inzet en ik heb nog geen gesprekken gevoerd waarin ik het gevoel kreeg dat er totaal geen slagingskans is. Ik blijf daar voorlopig ook gewoon volop op inzetten.

Generieke korting

Eline Vedder (CDA) wil weten hoe de inzet zich verhoudt tot het nieuwe mestplafond. Is het praten over derogatie alleen pas mogelijk als Nederland onder het nieuwe nationale mestplafond zit?

Wiersma: „Ik denk dat dat inderdaad wel het uitgangspunt is om het goede gesprek op te starten. Dat begint met het nakomen van afspraken en laten zien dat je levert.” Het CDA-Kamerlid, dat zelf ook een melkveebedrijf heeft, hoort geluiden uit de sector dat er maar een koude sanering moet komen, waarbij dan alleen de sterkste bedrijven overblijven. „Dat is een route die mij angst aanjaagt, omdat mijn overtuiging is dat we een deel van de sector verliezen die we graag willen behouden.”

Wiersma benadrukt dat het haar opdracht is om een generieke korting, en dus gedwongen krimp van de veestapel, te voorkomen. Dat doet ze met haar aanpak om de druk op de mestmarkt te verminderen. Ook is ze in gesprek met de sector om ideeen op te halen die ervoor kunnen zorgen dat Nederland onder het mestproductieplafond uitkomt. „Hiermee ben ik van mening dat dit kabinet alles uit de kast trekt om een koude sanering te voorkomen.”

Vedder reageert: „Ik heb waardering voor het mestpakket, maar dat helpt niet om onder het mestplafond te komen. Er is naar mijn weten geen innovatie die ervoor zorgt dat er door dieren minder wordt gepoept, terwijl dat wel is waar we met deze nieuwe mestproductieplafonds mee te dealen hebben. Jonge boeren die sterk afhankelijk zijn van de mestwet gaan dit door het aannemen van de mestwet niet meer meemaken. Is dit dan de prijs die we bereid zijn om te betalen voor een generieke korting?”

Wiersma: „Ik snap dat de maatregelen fors ingrijpen bij de sectoren die nog nooit geconfronteerd zijn geweest met afroming op rechten (de varkens- en pluimveesector, red.. Daarbij zijn uitzonderingsposities opgenomen. Zo wordt er binnen familieverband niet afgeroomd. We zullen de leasemarkt nauwgezet in de gaten houden en kijken wat het effect van de maatregelen is. Dat volgen we echt op de voet.”

Wat betreft het gewijzigde mestplafond heeft de minister weinig knopen om aan te draaien. Minder dieren is eingelijk de enige optie. „Is er dan nog een manier om ‘een warme sanering’ te doen? Wiersma is daarover in gesprek met de sectoren. „Ik sta open voor alle ideeën.”

11.50 uur: Juridisch houdbare aanpak PAS-melders

De PAS-melders hebben een hoge prioriteit voor dit kabinet, zegt minister Wiersma. Daarom werkt ze nu aan een juridisch houdbare regeling daarvoor, en die zal ze begin december bekendmaken. Maar, zegt ze, ze heeft beperkte financiële middelen en moet daar zo effectief mogelijk mee omgaan.

Veel Kamerleden hebben er niet veel vertrouwen in. De PAS-melders hebben al vijf jaar lang de hoogste prioriteit, onder verschillende ministers. Bovendien heeft de coalitie het transitiefonds geschrapt, waarin wettelijke miljarden euro’s zaten die onder meer zouden kunnen worden ingezet om de PAS-melders te helpen.

En zo komt de discussie op het geschrapte NPLG. Ambtenaren van het ministerie hadden de minister gewaarschuwd dat provincies met het NPLG tegenover de rechter een argument konden neerleggen dat de overheid werkt aan legalisatieruimte voor PAS-melders. Door dat te schrappen hebben provincies nu geen argument meer tegenover de rechter, stelt Eline Vedder. Wiersma verwijst dan weer naar de brieven die ze in december zal sturen, waarin de juridisch houdbare aanpak zal worden uitgelegd. Maar dat is wel erg laat, als de periode waarin provincies nog niet hoeven te handhaven bij PAS-melders begin 2025 vervalt, vinden Kamerleden. André Flach wijst erop dat voor het wijzigen van de legalisatiedeadline een wetswijziging nodig is, en vraagt de minister hoeveel tijd ze daarvoor nodig denkt te hebben. Dat wordt nu bestudeerd, zegt Wiersma.

11.30 uur: NPLG was te duur

Het NPLG was volgens de minister niet houdbaar, omdat de provincies plannen voor in totaal 60 miljard euro hadden neergelegd. Dat geld was er niet - ook niet onder de vorige regering. En daarom is een nieuw plan nodig, zegt Wiersma. Daar werkt haar ministerie aan, en dat zal ze aan het eind van het jaar presenteren. Laura Bromet krijgt er een beetje genoeg van. „Waarom blijft de minister zaken naar voren schuiven?” vraagt ze. Boeren willen volgens haar niet weten waar de minister aan werkt, ze willen weten wat voor maatregelen ze gaat nemen. Wiersma zegt dat de inkt onder het regeerakkoord nauwelijks een maandje droog is, en dat het nu eenmaal tijd kost om plannen te maken.

De plannen zullen veel elementen bevatten die al bekend waren, zegt ze. Veel zaken die provincies in gang hadden gezet, zullen in dat nieuwe plan passen. Verder worden koplopersprojecten voortgezet, de beëindigingsregelingen voor de veehouderij lopen nog, net als een een maatregelenpakket voor de provincies. Esther Ouwehand vindt het wel vreemd dat het ministerie met al die zaken die de vorige regering in gang had gezet doorgaat, terwijl Caroline van der Plas gisteren nog alle schuld voor wat fout gaat in de landbouw, juist bij die regering had gelegd.

11.00 uur: Minister wil vergoeding stikstofbindende gewassen voor 2025 in stand houden

Landbouwminister Femke Wiersma wil voor 2025 de vergoeding voor de teelt van stikstofbindende gewassen zoals uzerne, erwten en veldbonen in stand houden. LTO trok daar eerder over aan de bel, omdat uit informatie van RVO zou blijken dat de waarde van deelname aan de eco-activiteit in 2025 minder op zou leveren ten opzichte van 2024.

André Flach noemde in zijn eerste termijn het voorbeeld van een akkerbouwer die de bonenteelt heeft opgepakt en daarvoor een 75 procent lagere vergoeding zou krijgen.

De minister antwoordt dat de vergoedingen voor stikstofbindende gewassen zijn aangepast op basis van een advies van de Wageningen Universiteit. „Dat is tamenlijk laat gekomen, waardoor boeren al zaad hebben ingekocht. Ik sta er welwillend tegenover om de waarde van deelname aan de eco-activiteit in 2025 niet aan te passen in het kader van de continuiteit van beleid.” In 2026 wil ze het WUR-advies wel overnemen. „Daarover moet ik in gesprek gaan met de sector, zodat zij niet voor een verrassing komt te staan.”

Flach is bij met het antwoord, maar pleit wel voor langjarige zekerheid. „Ik zou er wel op willen aandringen dat er langjarige zekerheid komt en dat we niet na elk nieuw rapport de vergoedingen moeten bijstellen. We moeten de boeren die zich extra inspannen niet kwijtraken. Ik denk dat we dat delen.” Wiersma is het helemaal eens met Flach. „Het is dat het Nationaal Strategisch Plan een nieuwe manier van werken is en dat er nog leerpunten in zitten. De continuïteit is van groot belang. Dat moet zeker het streven zijn.”

Betrouwbare overheid

Harm Holman (NSC) hoort net als andere Kamerleden ook de verhalen van boeren die stoppen, omdat ze flink worden gekort op hun uitbetaling via de eco-regeling. „Deze boeren hebben hun buik vol van een overheid die niet betrouwbaar is en zijn afspraken niet nakomt. In het hoofdlijnenakkoord staat dat we betrouwbaar willen zijn als overheid. Ik kan eigenlijk niet leven met het antwoord van de minister dat de boeren niet zeker weten of ze het geld krijgen waar ze een inspanning voor hebben geleverd. Kan de minister niet linksom of rechtsom iets verzinnen zodat de afspraken met boeren kunnen worden nagekomen? Anders slagen we er niet in om als overheid het vertrouwen terug te krijgen.”

Wiersma: „Ik ben het eens en doe mijn uiterste best voor de continuiteit. Ik kan het budget alleen niet groter maken dan het nu is.” De minister neemt de zorgen van Kamerleden mee in de evaluatie van de eco-regeling. Ook dit jaar is de kans op overschrijding van het budget reëel. De minister: „Ik wil dit binnen het GLB zelf oplossen. Ik ben van plan om bij de evaluatie te kijken hoe we dit probleem kunnen oplossen en voorkomen.”

Extra geld in 2025

In 2025 komt er mogelijk al extra geld beschikbaar, als de Kamer instemt met een amendement van Pieter Grinwis (ChristenUnie) om in 2025 al 50 miljoen extra beschikbaar te stellen voor ANLb. Dit bedrag is dan ter overbrugging met 2026. Vanaf dat jaartal wil het kabinet jaarlijks 500 miljoen euro uittrekken voor agrarisch natuurbeheer.

10.30 uur: Debat afgetrapt

Het debat is begonnen. De minister behandelt de vragen in vijf blokjes:

Blok 1: Toekomst boeren / Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb)
Blok 2: Stikstof
Blok 3: Doelen
Blok 4: Mest
Blok 5: Dierenwelzijn

10.15 uur: Debat gaat zo beginnen

Goedemorgen! Dag twee van de behandeling van de landbouwbegroting. Vandaag moeten landbouwminister Femke Wiersma en staatssecretaris Jean Rummenie zich verantwoorden aan de Kamer.

Wiersma zal ik elk geval uitleg moeten geven over een ambtenarennotitie die deze week openbaar werd gemaakt. In dat document schetsen de ambtenaren de gevolgen van het schrappen van het NPLG. Ook had de minister gelijk al een alternatief moeten preseteren. Kamerleden willen weten hoe dit precies zit.

Ook zal de minister uitleg moeten geven over de inzet die ze in Brussel pleegt voor onder andere het verkrijgen van een nieuwe derogatie. Hoe zeker is deze? En is er een plan b, mocht dit niet lukken?

Het debat start om 10.30 uur.